نقش شهر «ری» در رشد شعر عاشورایی؛ اولین مقتل‌نویس عاشورایی کیست؟
به گزارش خبرنگار مهر، محمد مرادی شاعر، منتقد ادبی و استاد دانشگاه در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی «شعر عاشورایی» پرداخته و این گونه شعر را از آغازین قدم‌های شعر فارسی پیگیری کرده است.
دقیق شدن در لحظات و دقایق و ظرایف شعر عاشورایی، از ویژگی‌های یادداشت‌های مرادی است که خواندن آن را برای علاقه‌مندان به ادبیات و شعر عاشورایی مغتنم می‌کند.
مرادی در دوازدهمین قسمت از این یادداشت‌ها به نقش شهر «ری» در رشد شعر عاشورایی پرداخته است.
در ادامه قسمت دوازدهم «شعر عاشورایی» را می‌خوانید:
یکی از مهم‌ترین کانون‌های شعر شیعی در قرن ششم «ری» بوده است. این‌شهر به دلیل حضور تاریخی شیعیان از دیرباز، در کنار قم، از مهم‌ترین مراکز معارف شیعی بوده و از زمان دیلمیان بر اهمیت آن افزوده شده است؛ چنانکه شاعران بسیاری در حوزه ادبیات شیعی از آن سر برآورده‌اند که بندار رازی (سده چهارم) و غضائری رازی در اوایل سده پنجم، از شاخص‌ترین این شاعرانند؛ هرچند به‌نظر می‌رسد اغلب آثار شاعران این دیار در جنگ‌ها و حوادث تاریخی، بر باد فراموشی رفته باشد.
در سده ششم چه در آثار منثور فارسیان (چنانکه در النقض عبدالجلیل قزوینی نمود یافته) و چه در دیوان‌ها و تذکره‌ها، نشانه‌هایی از اهمیت شعر شیعی در این دیار دیده می‌شود.
از شاخص‌ترین شاعران ری در میانه سده ششم، ابوالمفاخر رازی است که برخی او را نخستین مقتل‌نویس عاشورایی به زبان فارسی دانسته‌اند که در اثر خود، گویا ترکیبی از نثر و شعر را به کار بسته و نشانه‌های این مقتل را بیش از همه در «روضه‌الشهدای» ملاحسین واعظ کاشفی (ف .۹۱۰) می‌توان دید.
مهم‌ترین شعر شیعی بازمانده از ابوالمفاخر، قصیده‌ای است مصنوع با مطلع «بال مرصّع بسوخت مرغ ملمّع‌بدن» که گویا در ستایش امام رضا (ع) سروده شده و اهمیت آن چنان بوده که شاعرانی متعدد به آن پاسخ داده‌اند و چند شرح در سفینه‌ها پیرامون آن ثبت شده است.
از اشعار عاشورایی ابوالمفاخر نیز هرچند حجمی قابل توجه داشته، اینک ابیاتی پراکنده در جنگ‌ها یا در خلال روضه‌الشهدا در دسترس است که از آن میان، یکی ابیات زیر است در ستایش حر بن یزید ریاحی که شاید کهن‌ترین نشانه شاعرانه از او در ادبیات فارسی باشد:
خوشا حرّ فرزانه‌ی نامدار
که جان کرده بر اهل احمد نثار
ز رخش تکبّر فرو آمده
شده بر بُراق شهادت سوار
به عشق جگرگوشه‌ی مصطفی
برآورده از جان دشمن دمار (روضه‌الشهدا، ص ۵۲۲ و ۵۲۳)
اشعار نقل‌شده از ابوالمفاخر عمدتاً یا روایت رویدادها یا ترجمه منظوم رجزهای شهیدان کربلا است که بانام یا بی‌نام شاعر در روضه‌الشهدا ثبت شده است؛ از آن نمونه است رجز غلام ترک هنگام به میدان رفتن:
ای حسین ای گُهر روحانی
نسخه‌ی مکرمت سبحانی
منم آن ترک که سلطان باشم
گر تو ام هندوی حضرت خوانی… (همان، ص ۵۶۳)
*
پیش از این، یازده قسمت از این یادداشت‌ها با عناوین زیر منتشر شده است:
* «لالایی‌های حضرت زهرا (ع) آغاز شعر عاشورایی است؛ رخت عزا بر تن شعر فارسی»
* «اولین شعر عاشورایی در ادبیات فارسی سروده کیست؟»
* «دوره غزنوی و افول شعر عاشورایی؛ تنها یک بیت در دیوان شعرای زمان»
* «نقش شعرهای کوتاه در انتقال فرهنگ عاشورا؛ باباطاهر عریان شیعه است؟»
* «ناصرخسرو سیدالشهدا» را چگونه نام میبرد؛ اندوه همیشگی از شهادت امام»
* «اشاره به عاشورا در شعر درباری و مدحی؛ قطران تبریزی درباره عطش چه گفت؟»
* «افزایش ارجاع به عاشورا در قرن ششم؛ ماجرای کربلا در شعر دربار غزنوی»
* «اولین حضور حضرت عباس (ع) در ادب فارسی؛ «علی‌نامه» نخستین حماسه شیعی»
* «سنایی دومین شاعر عاشورایی تاریخ؛ نفرین خاندان ابوسفیان در شعر فارسی»
* «کامل‌ترین گنجینه شعر عاشورایی تا آغاز قرن ۶؛ اشعار سنایی و زیارت ناحیه»
* «ادبیات عاشورایی از چین تا شرق اروپا؛ قرن ششم و نخستین مدح‌های غلوآمیز»
